Сала жаңалықтары архивы

Мемлекет басшысы Қ. Тоқаев Қазақстан халқына жолдауында әлемдегі өзгерістерді есере отырып декарбонизация саясатын іске асыруды тапсырған болатын. 

Электр энергетикасындағы жаңа технологиялар энергия жүйесін басқарудың, нарыққа  қатысушылардың өзара қарым-қатынасының жаңа қағидаттарын, сондай-ақ ұзақ мерзімге егжей-тегжейлі жоспарлауды қажет етеді.

Министрдің айтуынша, елімізде  жаңартылатын энергетиканы дамыту соңғы онжылдықта электр энергетикасы саласындағы тәсілдерді қайта қарауды талап етеді.

Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттарында мынадай нақты мақсаттар қойылған, атап айтқанда:

электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі жаңартылатын энергетиканың үлесін 2025 жылы 6%-ға дейін жеткізу;

2030 жылы 10%-ға дейін жеткізу;

2050 жылға қарай жалпы энергия тұтынудың кемінде жартысы жаңартылатын және баламалы энергия көздеріне тиесілі болуға тиіс.

«Қазақстанның «жасыл» экономикаға көшу тұжырымдамасында 2020 жыл жаңартылатын энергетика индикаторын орындаудың межелік кезеңі болды. 2020 жылдың қорытындысы бойынша электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі жаңартылатын энергетиканың үш пайыздық үлесі толық орындалды», — деді Н. Ноғаев.

Жаңартылатын энергетика саласының қалыптасу кезеңінде Үкімет барлық қажетті жағдайларды жасады. Үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып, 2013 жылы тіркелген тарифтер жүйесі енгізіліп, жаңартылатын энергия көздері электр энергиясын бірыңғай сатып алушы құрылды. Электрондық аукционға көшу жүзеге асырылды.

Тіркелген тарифтер тетігі жаңартылатын энергетика дамуының бастапқы кезеңінде осы сала нарығын жылдам іске қосып,  жел, күн энергетикасының бірқатар жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Саланың дамуына көрсетілген қолдаулардың нәтижесінде жаңартылатын энергия көлемі тұрақты өсуде. Соңғы 6 жылда жаңартылатын энергетика нысандарының белгіленген қуаты шамамен  10 есеге ұлғайып,  2014 жылғы 178 МВт-тан 2020 жылы 1635 МВт құрады.

Жиынтық қуаты 1,5 ГВт жаңартылатын энергетика жобалары үшін 2018-2020 жылдардағы халықаралық аукциондық сауда-саттық электрондық форматта өткізілді. Сауда-саттыққа Қазақстан, Қытай, Ресей, Түркия, Германия, Франция, Болгария, Италия, Біріккен Араб Әмірліктері, Нидерланды, Малайзия, Испания сияқты 12 елден 172 компания қатысты.

Аукциондық сауда-саттық қорытындысы бойынша 58 компания жаңартылатын энергия көздері электр энергиясын бірыңғай сатып алушымен (Қаржы-есеп айырысу орталығымен) жиынтық қуаты 1219 МВт-қа 15 жылға арналған келісімшарттарға қол қойды.

Аукциондық жүйе «жасыл экономика» қағидатына сәйкес жүзеге асырылатын жобалар бағасының айтарлықтай төмендеуіне қол жеткізуге мүмкіндік берді. Жекелеген жобалар бойынша тарифтердің барынша төмендеуі күн электр станциялары үшін 64%, жел электр станциялары үшін 30% және гидро  электр станциялары үшін 19% құрады.

Қазіргі уақытта республикада белгіленген қуаты 1685 МВт болатын 116 жаңартылатын энергетика нысаны жұмыс істейді, соның ішінде:

29 жел электр станциясы, қуаты – 486 МВт;

44 күн электр станциясы, қуаты – 962 МВт;

38 гидро  электр станциясы, қуаты – 229 МВт;

5 био электр станциясы, қуаты – 8 МВт.

2020 жылдың қорытындысы бойынша өндірілген жасыл энергия көлемі 3,24 млрд кВтсағ құрады. 

Өңірлерде жаңартылатын энергия көздері нысандарын орналастыру ресурстық әлеуетті, электр энергиясына деген қажеттілікті, Біртұтас  электр энергетикалық  жүйесінің аймақтары бойынша барынша жол берілетін қуаттарды және инфрақұрылымның әзірлігін ескере отырып жүргізіледі. Бұл Қазақстанның біртұтас электр энергетикалық жүйесінің сенімді жұмысы үшін жаңартылатын энергия қуатының лимиттерін сақтауға мүмкіндік береді. Осыған орай, ең көп жоба Алматы облысында (32 нысан – 332 МВт), Жамбыл облысында (15 нысан – 318 МВт) және Қарағанды облысында (9 нысан – 233 МВт) жүзеге асуда. Өңірлерде Ақтөбе, Ақмола және Түркістан облыстарының әкімдіктері инвесторларға  үлкен қолдау көрсетуде.

Соңғы жылдары халықаралық қаржы институттарымен және ұйымдармен бірқатар келісімдер мен меморандумдарға қол қою арқылы секторға 240 млрд теңге сомасына инвестициялар тарту бойынша жұмыс жүргізілді.

«Жасыл» энергия секторында қазір әлемнің 10 елінен инвесторлар, сондай-ақ Еуропа Қайта Құру және Даму банкі, Азия Даму Банкі, Азия инфрақұрылымдық инвестициялар банкі, Қазақстан Даму Банкі сияқты ірі қаржы ұйымдары жұмыс істейтінін атап өткім келеді. Сонымен қатар «жасыл» энергия саласына инвесторлар ретінде Эни, Тоталь-Ирен сияқты ірі мұнай компаниялары келіп, Қазақстанда бірқатар жаңартылатын энергетика жобаларын іске асырды, әрі олардың осы саланы одан әрі дамыту жөнінде  нақты жоспарлары бар», — деді министр.

Қаржы-есеп айырысу орталығы қызметін бастаған сәттен бастап жаңартылатын энергетика секторына шамамен 626 млрд теңге тартылды, ал салынған нысандардан шамамен 81 млрд теңге салық төленетін  болады.

Биыл қуаты 381 МВт болатын  23 жаңартылатын энергетика нысаны іске қосылатын болады (5 ГЭС, 5 КЭС, 13 ЖЭС).

Жаңартылатын энергетика секторын одан әрі дамыту үшін министрлік мүдделі тараптармен бірлесіп:

250 МВт жаңартылатын энергетика жобаларын іріктеу бойынша аукциондық сауда-саттықты өткізу; электр энергиясын жинақтау жүйелері бар жаңартылатын энергетиканы дамыту;

халық пен шағын және орта бизнес арасында жаңартылатын энергетиканың бөлінген генерациясы  тетігін жетілдіру;

ірі гидроэлектр станциялары үшін ынталандыру тетіктерін ұсыну;

2025 жылға дейін экологиялық таза энергия көлемін 2 есеге ұлғайту бағытында жұмыс жүргізеді.

«Қазақстанда энергетиканы әртараптандыру және тұрақты дамыту мақсатында жаңартылатын энергия көздері нарығын дамыту одан әрі жалғасатын болады. Жаңартылатын энергия көздерін дамытудың алғашқы  сатысын  сәтті аяқтай отырып, келесі кезеңде осы саладағы мүдделі тараптарды, оның ішінде ғалымдар мен инженерлерді тарта отырып, жүйелік негізде «жасыл» энергетиканы серпінді дамыту басты назарда болатынын атап өткім келеді», — деп түйіндеді Н. Ноғаев.

«KEGOC» электр желілерін басқару жөніндегі қазақстандық компания» АҚ басқарма төрағасы Бақытжан Қажиев Үкіметтің тапсырмасы бойынша KEGOC компаниясы заңнама талаптарына сәйкес ЖЭК электр энергиясын бірыңғай сатып алушы – «ЖЭК қолдау жөніндегі есеп айырысу-қаржы орталығы» ЖШС (ҚЕО) құрылғанын айтты, ол 2014 жылдан бастап өзіне жүктелген барлық функцияларды орындай отырып, табысты жұмыс істеп келеді. 

«Өткен уақыт ішінде KEGOC пен ҚЕО үйлесімді жұмысының арқасында ЖЭК қолдау жүйесі өзінің өміршеңдігін дәлелдеді. Атап айтқанда, компания ұсынған жобалау аукциондары 2019 және 2020 жылғы аукциондарда да өзінің тиімділігін растады, ЖЭК электр энергиясының рекордтық төмен бағалары алынды. Жалпы алғанда, ҚЕО жалпы белгіленген қуаты 2 835 МВт болатын 134 РРА шартын жасасты, оның ішінде: ЖЭС – 1 379 МВт; КЭС – 1 155 МВт; ГЭС – 285 МВт; био электр станциялары – 16 МВт», — деді Б. Қажиев.

2020 жылдың қорытындысы бойынша ҚЕО арқылы электр энергиясын өткізетін жұмыс істеп тұрған ЖЭК станцияларының саны жалпы белгіленген қуаты 1 570 МВт болатын 72 бірлікті құрады. Бұл ретте ЖЭК объектілерінің электр энергиясын өндіруінің өсуі үдемелі қарқынмен жүріп жатыр. 2020 жылдың қорытындысы бойынша екіжақты шарттарды есептемегенде, ЖЭК объектілерінің тек қана ҚЕО арқылы электр энергиясын өндіруі 2,5 млрд кВтсағ құрады, ал 2025 жылға таман 8 млрд кВтсағ астамды құрайды.

«ЖЭК үлесінің өсуі елдің энергия жүйесі жұмысының тұрақтылығы мен сенімділігін қамтамасыз ету тұрғысынан жаңа талаптар қояды. Осыған байланысты, 2030 жылға дейінгі жалпы өндірістің 10%-ын ЖЭК үлесіне қол жеткізу бойынша Үкіметтің қойылған мақсаттарына қол жеткізу үшін Энергетика министрлігі KEGOC-пен бірлесіп Қазақстанның энергия жүйесін жаңғырту бойынша өршіл міндеттердің тұтас кешенін жүзеге асыруда. Бұл бірінші кезекте, жаңа маневрлік қуаттар салу, энергия жүйесін цифрландыру, теңгерімдеуші нарықты енгізу, энергия жинақтау жүйесін дамыту, энергия жүйесінің жұмысын болжау және модельдеу арқылы Қазақстан БЭЖ-інде өндіруші қуаттар құрылымын әртараптандыру болып отыр», — деп түсіндірді Б. Қажиев.

Жаңа маневрлік электр станцияларын салу мәселелері 2020 жылғы желтоқсанда қабылданған «Электр энергетикасы туралы» Заңға тиісінше түзетулер енгізудің арқасында өз шешімін табуда.  Қазіргі уақытта Энергетика министрлігінің басшылығы маневрлік генерациялау объектілерін орналастыру жоспарын дайындау және жаңа газ станцияларын салуға аукциондар ұйымдастыру бойынша жұмыстар жүргізуде. Келесі жылы Қазақстанның оңтүстігінде жаңа маневрлік станциялардың құрылысы басталады деп күтілуде, бұл уақыт өте келе жаңа ЖЭК-тердің құрылысын жеделдетуге мүмкіндік береді. 

Бұл ретте, жаңа маневрлік генерацияны салу біраз уақыт алады және нысаналы индикаторларға сәйкес ЖЭК енгізу қарқынын сақтау үшін KEGOC компаниясы Smart Grid тұжырымдамасы аясында ұлттық энергетикалық желіні цифрландыру бойынша өте маңызды жобаны іске асырды. Аталған жобаға аварияға қарсы автоматиканың орталықтандырылған жүйесі (ААОЖ), WAMS /WACS векторлық өлшемдеріне негізделген басқару жүйесі, ЖҚАР жиілік пен қуатты автоматты реттеу жүйесі сияқты бірқатар маңызды жоғары технологиялық жобалар кіреді. 

Басқарма төрағасының айтуынша, ЖҚАР жүйесі ЖЭК объектілерінің электр энергиясын өндірудегі тұрақсыздығын және жүйеге қосылған электр станцияларындағы резервтерді басқару есебінен жалпы Қазақстан БЭЖ теңгерімсіздігін автоматты түрде өтеуді қамтамасыз етеді. Ағымдағы жылы ЖҚАР құрамында 5 электр станциясын тарту жоспарлануда: ЖҚАР жиынтық резерві 500 МВт болатын Екібастұз ГРЭС-1, Мойнақ ГЭС-і, Бұқтырма, Шүлбі, Өскемен ГЭС-тері. 

Сонымен қатар, KEGOC Өзбекстан мен Қырғызстанның энергия жүйелерін ЖҚАР жүйесіне қосу бойынша жұмыс жүргізуде. Компания осы елдердің жүйелік операторларымен келіссөздер жүргізді, жұмыс тобы құрылды және бірлескен жұмыс параметрлері талқылануда. Өзбекстан мен Қырғызстанның маневрлігі артығырақ екенін ескере отырып, мұндай интеграция біздің барлық елдеріміз үшін жүйелі және экономикалық ықпалдар алуға мүмкіндік береді, сонымен қатар өңірдің энергияға тәуелсіздігі мен энергия қауіпсіздігін нығайтады.

«Ағымдағы жылы «KEGOC» АҚ электр энергиясын жинақтағыштар бойынша зерттеулер жүргізеді. Зерттеу нәтижелері бойынша экономикалық, техникалық және географиялық факторларды ескере отырып, энергия жүйесінде дискілерді орналастырудың оңтайлы моделін анықтау мүмкіндігі пайда болады. Жинақтағыштарды қолдану ЖЭК генерациясының ауытқуларын өтеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Жинақтағыштарды қолдану ЖЭК генерациясының ауытқуларын өтеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, қуат теңгерімінде, әсіресе кешкі жүктеме максимумы сағаттарында қосымша реттеу қуатын қамтамасыз етеді», — деді Б. Қажиев.

Сонымен қатар, «KEGOC» АҚ ЖЭК интеграциясын модельдеу бойынша бірқатар зерттеулер жүргізді. Модельге салынуы жоспарланған ЖЭК-ті қоса отырып, Power Factory бағдарламалық кешенінде Қазақстан БЭЖ-нің математикалық моделі құрылды, бұл ЖЭК-тің желілердің өткізу қабілетіне ықпал етуін зерттеуге мүмкіндік берді. PLEXOS бағдарламалық кешенінде энергия жүйесінің маневрлік резервтердегі қажеттіліктерінің үлгісі жасалған, сонымен қатар ЖЭК объектілерін интеграциялаудың ең жақсы әлеуеті мен техникалық мүмкіндігі тұрғысынан ЖЭК-ті орналастыру үшін неғұрлым тиімді алаңдар алынған. 

Компания ЖЭК объектілерінің генерациясын болжау жүйесінің мүмкіндіктерін зерттеуде. Қолданыстағы ЖЭК объектілерін тарта отырып, болжау сапасын арттыру жөніндегі пилоттық жоба аяқталу сатысында. ЖЭК объектілерінің өндірілуін болжауды кеңінен енгізу ЖЭК объектілерінің жоспарлы ауытқуларын төмендетуі, тәуліктік кестелерді неғұрлым дәл жоспарлауды қамтамасыз етуі, қуат теңгерімін барынша азайтуы мүмкін.

Жалпы алғанда, KEGOC тарапынан Қазақстанның энергия жүйесіндегі ЖЭК үлесін арттыру және нысаналы индикаторларға қол жеткізу мақсатында Ұлттық электр торабын жаңғырту бойынша тұрақты және жүйелі жұмыс жүргізілуде. 

Үкімет отырысында сөйлеген сөзінде Жамбыл облысының әкімі Бердібек Сапарбаев өңірде Мемлекет басшысының тапсырмаларына және Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі тұжырымдамаға сәйкес жаңартылатын энергия көздерін дамыту бойынша жұмыстар жоспарлы түрде жүзеге асырылып жатқанын атап өтті.

Әкім атап өткендей, Жамбыл облысы — республикада жаңартылатын энергия көздерін пайдалану бойынша жетекші орынға ие өңірлердің бірі. 

Бүгінде облыс бойынша 16 жаңартылатын энергия көздері жұмыс істейді. Оның 5-уі — су электр станциясы, 6-уы жел және 5-уі күн электр станциялары. Өткен жылы олардың электр энергиясын өндіруі 318 МВт құрады, бұл республикалық көрсеткіштің шамамен 20% құрайды.

Жалпы, 2020 жылы облыста 2,5 млрд кВт электр энергиясы өндірілді, оның ішінде 24% жаңартылатын энергия көздері арқылы өндіріледі. 2019 жылмен салыстырғанда 2020 жылы жаңартылатын көздерден электр энергиясын өндіру өсімі 47% құрады. Тартылған инвестиция сомасы 60 млрд теңгені құрады.

Қазіргі уақытта облыста жалпы қуаттылығы 96 МВт болатын 4 жоба іске асырылуда: 2 жел станциясы мен 2 су электр станциясының жобасы. Ағымдағы жылы екі жоба пайдалануға беріледі. Қалған екеуін 2022 жылы аяқтау жоспарланған. Нәтижесінде 2022 жылы облыста жаңартылатын энергия көздері өндіретін электр энергиясы 415 МВт құрайтын болады.

Болашақта 2025 жылға дейін қосымша 218 МВт электр энергиясын беретін электр станциялары құрылысының тағы 4 жобасын іске асыру жоспарланып отыр. Тартылатын инвестиция сомасы 96 млрд теңге көлемінде болжанып отыр. Сонымен қатар, бұл 845 жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді.

«Алдағы бес жылда жаңартылатын энергия көздерінен электр энергиясын өндіруді 633 МВт-қа дейін жеткізу жоспарлануда. Яғни, жаңартылатын энергия көздерінен өндірілетін электр энергиясының үлесін 45-50%-ға дейін жеткізу қажет. Бұл жұмыс бақылауға алынған», — деп түйіндеді Б. Сапарбаев.

Өз кезегінде Қарағанды облысының әкімі Жеңіс Қасымбек өткен жылдардың қорытындысы бойынша Қарағанды облысында жиынтық қуаты 200 МВт болатын 4 күн электр станциясы іске қосылғанын айтты. Олар:

- Саран қаласындағы қуаты 100 МВт болатын күн электр станциясы, инвестор — «Solarnet GmbH/Goldbek Solar» неміс компаниясы. Жобаның құны — 52 млрд теңге; 

- Ақтоғай ауданы Гүлшат кентіндегі қуаты 40 МВт болатын күн электр станциясы, инвестор — «КПМ-Дельта». Жобаның құны — 17 млрд теңге; 

- Шет ауданының Ақадыр кентіндегі қуаты 50 МВт болатын күн электр станциясы, инвестор – «КазСолар 50» ЖШС. Жобаның құны – 24 млрд теңге; 

- Жезқазған қаласындағы Кеңгір кентіндегі қуаты 10 МВт болатын күн электр станциясы. Тапсырыс беруші – «KAZ GREEN ENERGY» кәсіпорны. 

Әкімнің айтуынша, бұдан басқа облыста екі биогаз станциясы жұмыс істейді:

- Бұқар жырау ауданындағы қуаты 0,3 МВт болатын «Волынский» кешені;

- Абай ауданы Құрма ауылындағы қуаты 1,07 МВт болатын биогаз құрылғысы.

Сондай-ақ, облыста Ынтымақ су қоймасында шағын су электр станциясы жұмыс істейді.

Облыс бойынша жаңартылатын және баламалы энергетиканың жалпы қуаты бүгінгі күні 223 МВт құрайды.

Облыс басшысы атап өткендей, 2019 және 2020 жылдарды салыстыру электр энергиясын өндірудің айтарлықтай, 77%-ға өскенін көрсетті. Өткен үш жылда іске асырылған жобалар бойынша инвестициялардың жалпы көлемі шамамен 102 млрд теңгені құрады.

Болашаққа арналған жобалар бойынша бүгінгі күні облыс әкімдігі «KAZ GREEN ENERGY» кәсіпорнымен бірлесіп, Балқаш қаласының Қоңырат шағын ауданына жақын жерде қуаты 100 МВт болатын күн электр станциясын салудың тағы бір жобасын іске асыруда. Бірінші кезеңді 2021 жылдың тамыз айының соңында іске қосу жоспарланған, 2 кезең 2021 жылдың желтоқсан айында іске қосылады. Жобаның жалпы құны 39 млрд теңгені құрайды.

\Бұдан басқа, Саран қаласында Чехия  инвесторлары белгіленген қуаты 100 МВт және одан жоғары болатын жинақтауыштары бар гибридті күн электр станциясы түріндегі түбегейлі жаңа жаңартылатын энергетика объектісін салуды жоспарлауда. Бүгінгі күні осы объектінің құрылысына жер учаскесін резервтеу жүзеге асырылып жатыр. Биыл жыл соңына дейін жобаны іске асыруды бастау жоспарланып отыр.